Jakie opakowania są objęte systemem kaucyjnym?
Od 1 października 2025 r. systemem kaucyjnym objęte zostaną plastikowe i metalowe opakowania jednorazowe do 3 litrów oraz butelki szklane wielokrotnego użytku do 1,5 litra. Do każdego z nich doliczana będzie kaucja - 0,5 zł za plastik i metal, 1 zł za szkło wielokrotnego użytku, którą konsumenci odzyskają przy zwrocie opakowania w punkcie zbiórki. System będzie działał w całym kraju, a zwrot kaucji nie będzie wymagał paragonu.
Ma on nie tylko ograniczyć liczbę odpadów trafiających do środowiska, ale przede wszystkim stworzyć obieg zamknięty dla butelek PET, puszek i szklanych butelek zwrotnych. Dzięki temu cenne surowce będą mogły wrócić do produkcji zamiast zasilać składowiska i strumień odpadów zmieszanych.
Kto jest wprowadzającym opakowania kaucyjne?
Obieg opakowań w systemie kaucyjnym zaczyna się od wyraźnego określenia, które opakowania są nim objęte, a wraz z tym, kto ponosi odpowiedzialność za ich zebranie i ponowne wprowadzenie do obiegu. Właściwe oznakowanie symbolem systemu i wysokością kaucji oraz prowadzenie dokładnej ewidencji i sprawozdawczości dotyczącej liczby i pojemności wprowadzanych napojów stanowi jeden z głównych obowiązków wprowadzających. Są nimi producenci i importerzy, w tym właściciele marek własnych. Będą oni również odpowiadali za ponoszenie kosztów funkcjonowania podmiotu reprezentującego.
Wprowadzający mają ustawowo wyznaczone poziomy zbiórki, które muszą osiągnąć i które wynoszą 77 proc. w latach 2025–2028, a od 2029 r. - 90 proc. Podmioty te mają możliwość uczestniczenia w systemie na dwa sposoby: jako akcjonariusz w podmiocie reprezentującym (czynny udział) lub poprzez zawarcie umowy z nim (bierny udział).
- Głównym celem systemu kaucyjnego ma być odzyskanie znacznej części opakowań, które dziś nie zawsze trafiają do selektywnie zbieranych odpadów. Doświadczenia krajów, w których takie rozwiązania od lat funkcjonują pokazują, że mechanizm ten cechuje się wysoką skutecznością w procesie ograniczenia zanieczyszczenia środowiska odpadami opakowaniowymi Joanna Leoniewska - Gogola, liderka zespołu circular economy, Deloitte.
Jednakże - jej zdaniem - w przypadku polskiej rzeczywistości, w której za prawidłowe funkcjonowanie systemów kaucyjnych odpowiadać będzie kilka podmiotów reprezentujących, system ten będzie wymagał efektywnego prowadzenia procesów logistycznych i rozliczeniowych pomiędzy operatorami.
- Aby wdrożenie systemów kaucyjnych stanowiło istotny krok w budowie gospodarki obiegu zamkniętego w Polsce, konieczna jest współpraca i niezachwianie dotychczas zbudowanych systemów gospodarki odpadami i opakowaniami wielokrotnego użytku - podkreśla ekspertka.
Sklepy w systemie kaucyjnym
Z punktu widzenia konsumenta istotne znaczenie będzie miało to, gdzie będzie on mógł zwrócić opakowanie i odzyskać kaucję. Podstawowym miejscem takiej operacji mają być sklepy, których obowiązki różnią się w zależności od ich wielkości.
W przypadku jednostek handlowych o powierzchni handlowej przekraczającej 200 mkw. będzie to odbiór zwracanych opakowań, pobieranie i wypłata kaucji, prowadzenie ewidencji nabytych i sprzedanych napojów w opakowaniach oraz zwróconych opakowań, jak i informowanie konsumentów o zasadach prowadzonej zbiórki. Największe jednostki handlu będą musiały również zawrzeć umowę z każdym podmiotem reprezentującym (jest ich siedem). Obowiązki mniejszych sklepów dotyczą głównie obligatoryjnego poboru kaucji oraz podpisania umowy z co najmniej jednym podmiotem reprezentującym, który się do nich zgłosi. Odbiór opakowań w przypadku najmniejszych placówek handlowych jest dobrowolny.
- Największym wyzwaniem nie będzie samo uruchomienie punktów zbiórki, ale sprawne i skuteczne porozumienie między operatorami. Chodzi o kwestie bardzo praktyczne: rozliczanie poziomów zbiórki, kaucji czy raportowanie danych. Bez tego system nie będzie transparentny ani wiarygodny – mówi Agata Juzyk, prezeska zarządu Reselekt, operatora systemu kaucyjnego.
Dodaje, że dużym obciążeniem mogą być także obowiązki dla sklepów, zwłaszcza małych, które muszą od razu wejść do systemu, bez żadnego okresu przejściowego. Inspektorzy WIOŚ będą kontrolować punkty i choć początkowo może nie będzie kar, to każdy przypadek będzie rozpatrywany indywidualnie.
- Nie można zapominać, że na „pierwszej linii frontu” znajdą się pracownicy sklepów. To oni będą tłumaczyć klientom, dlaczego jedna butelka jest objęta kaucją, a inna nie oraz dlaczego bon za zwrot jest ważny w jednym sklepie przez 30 dni, a w innym przez 90. Odpowiednio przygotowana komunikacja i jasne zasady pozwolą uniknąć niepotrzebnych napięć i zbudować pozytywne doświadczenie klientów z nowego systemu. Tym bardziej, że w pierwszych miesiącach funkcjonowania systemu dominować będzie zbiórka ręczna co oznacza, że olbrzymie ilości niezgniecionych butelek i puszek będą musiały być regularnie przewożone ze sklepów do centrów zliczania - wyjaśnia Agata Juzyk.
Kim będą podmioty reprezentujące w systemie kaucyjnym?
Głównymi organizatorami całego systemu mają być podmioty reprezentujące, czyli organizacje utworzona przez wprowadzających produkty w opakowaniach na napoje. Będą one odpowiadały za praktyczną realizację zbiórki: odbiór i transport opakowań, prowadzenie ewidencji nabytych i sprzedanych napojów, rozliczanie kaucji, a także finansowanie kosztów związanych z funkcjonowaniem systemu i prowadzenie kampanii informacyjnych. Ustawa przewiduje także, że będą one dokonywać rozliczeń i wymiany zebranych opakowań z innymi podmiotami reprezentującymi. Będą one również zobowiązane do każdorazowego zawarcia umowy w razie zgłoszenia się do niego przedsiębiorcy.
Chociaż zgodnie z przepisami w każdej gminie będzie musiał działać co najmniej jeden punkt zbiórki, to obowiązek ich utworzenia należy nie do jednostek samorządu terytorialnego, a właśnie do podmiotów reprezentujących. Władze gmin mogą zaproponować, że taki punkt powstanie np. na terenie lokalnego PSZOK, ale kwestie organizacyjne oraz finansowe z tym związane mają na siebie wziąć podmioty reprezentujące.
Koszty systemu kaucyjnego
We wrześniu 2025 r. eksperci Deloitte zaktualizowali kwestie kosztów utworzenia i utrzymania systemów kaucyjnych. Według najaktualniejszych prognoz koszty inwestycyjne uruchomienia systemu kaucyjnego wyniosą 11,5 mld zł (o 2,7 mld zł mniej niż szacowano w 2024 r., przed aktualizacją ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi z 24 listopada 2024.). Zmiana wynika głównie z faktu, że sieci handlowe decydują się na samodzielne inwestycje w dostosowywanie infrastruktury. To w konsekwencji przełoży się na wyższe koszty operacyjne, bowiem koszty owych inwestycji i instrumentów je finansujących będą pokrywać operatorzy w opłatach manipulacyjnych. Wydatki te prognozuje się na około 32,4 mld zł, czyli o 9,3 mld zł więcej niż szacowano rok temu.
***
Potrzebujesz więcej informacji? Polecamy nasz "Przewodnik po systemie kaucyjnym". W 10-odcinkowym cyklu zebraliśmy najważniejsze wiadomoci dotyczące różnych aspektów jego funkcjonowania.
